Cát Thảo Ly
Năm 1950 Ba Lan và Việt Nam (VN) lập quan hệ ngoại giao, cùng hợp tác hoá nông thôn, tiến hành kinh tế tập trung. VN ca ngợi Ba Lan lúc hệ thống cộng sản (CS) còn đông đảo:
'Mùa xuân đó quê em ấm áp
Chân người đi vào cuộc đời chung
Ngựa đang kéo đồng lên hợp tác
Đường ta đi tấp nập vô cùng...'
(Em ơi Ba Lan mùa tuyết tan - Tố Hữu).
Về thể chế XHCN, hai nước đều là 'đồng môn' từ 'người thầy Lenin vĩ đại' và được Liên Xô (LX) bảo trợ.
Đến 1990 làm theo Perestroika (cải cách) và Glanost (công khai), VN và Ba Lan lại cùng tiến hành đổi mới. Năm sau LX sụp đổ do giải tán đảng CS vẫn không đủ sức bật ra khỏi trì trệ quan liêu quá nặng nề, cũng không tiến thêm bước nào đến tự do. Công cuộc này nhanh chóng rơi vào tay một nhóm lập ra phiên bản CS trá hình, tuy công bố loại bỏ CS vẫn độc tài trong nước và sô vanh ra 'không gian hậu Xô Viết', đáng kể là đế chế Putin nhiều nhiệm kỳ chủ yếu bán dầu khí và gây chiến nhiều nơi.
Ba Lan rời khối CS, hội nhập châu Âu tự do. VN quan sát LX và Trung Quốc (TQ), lại cảnh giác 'thế lực thù địch. 'Đổi mới' gồm cải cách một phần kinh tế (giữ kinh tế 'xương sống', chỉ cho dân phát triển vừa và nhỏ), củng cố một đảng chặt chẽ thêm. Điều 4 Hiến pháp 1980 viết đảng ‘là lực lượng duy nhất’ lãnh đạo, đến 1992 sửa xóa nhưng vẫn độc quyền. 'Vật chất quyết định ý thức' trần trụi 'tư bản đỏ', có quyền mà có tiền thì quyền lực càng vững. 'Đổi mới' là chương hồi tiếp nối vở diễn 'thích nghi hoàn cảnh mới'.
Trong khi Công đoàn Đoàn kết Ba Lan khôi phục tối đa vai trò xã hội dân sự, VN xem là 'diễn biến hoà bình', rẽ hướng khỏi Ba Lan, bóp nghẹt quyền nghiệp đoàn trong nước. 35 năm hội nhập hoàn toàn vào kinh tế thị trường, thu hút đầu tư và cải cách triệt để mọi tàn dư trì trệ theo nguyện vọng toàn dân, kinh tế xã hội Ba Lan ổn định và tăng trưởng liên tục. GDP Ba Lan 2024 đạt 980 tỷ USD, tương đương tổng GDP các nước Trung - Đông Âu 994 tỷ USD, tốc độ tăng trưởng gần đây gấp 4 lần Anh Quốc.
Giáo dục Ba Lan theo hướng tự do nhân bản. Hơn nửa trong 37.7 triệu dân nay trình độ đại học trở lên. Ba Lan cũng vay vốn đầu tư vực dậy công nghiệp nhưng không có tình trạng 12 đại dự án quốc gia ‘trùm mền đắp chiếu’ và khai thác tài nguyên tự nhiên bị thua lỗ triền miên như VN, phần lãi họ thu về thanh toán hết nợ công còn dùng nâng cao đời sống dân sinh. Thấu hiểu nỗi đau CS gây ra, Ba Lan thành hậu cứ chuyển tiếp tế viện trợ của Mỹ và châu Âu cho Ukraine, góp phần chống lại Nga - Putin xâm lược.
Đầu 2025 Thủ Chính thăm Ba Lan, tính nâng tầm quan hệ lên đối tác chiến lược. Mục tiêu giấu phía sau là đang lúc Ba Lan đảm nhiệm ghế chủ tịch Liên Âu, mong được tác động phê chuẩn Hiệp định bảo hộ đầu tư VN - EU và gỡ bỏ ngăn chặn hải sản xuất khẩu vào EU. Thị trường tự do thì gắn đuôi XHCN cùng nhóm lợi ích lạm dụng quyền lực công điều tiết méo mó sai lệch mà cứ gõ cửa tìm kiếm ngoại tệ mạnh, không được chỗ này tranh thủ chỗ kia, nhiều ít lớn nhỏ vơ sạch không biết ngại.
Đàm phán với EU, VN từng cam kết lộ trình nghiệp đoàn tự do, nay quốc hội vừa sửa luật vẫn bao trùm công đoàn của đảng đại diện công nhân và người lao động cả nước. Đàm phán với Mỹ, bị 'điểm mặt' tạm nhập tái xuất và làm thuộc địa hàng Tàu hưởng lợi, lãnh 20% mức áp thuế. Hàng ngàn người Việt qua Thái và Camp lừa đảo đủ dạng, bị trục xuất ê chề. 'Tôn trọng khác biệt' nhưng thể hiện không thích CS, liền bị tù. Cây tre đu đưa và chơi dao hai lưỡi vẫn tiếp tục ở khởi đầu 'kỷ nguyên vươn mình'.
Dịp 9/5/2025, TBT qua Nga và vài nước gần đó củng cố quan hệ truyền thống; vừa mời Nga, TQ, Belarus, Kazakhstan, Azerbaijan… tham gia duyệt binh 2/9. TBT cố quên chính miệng ông nhắc Mỹ là người bạn tốt giúp HCM lúc còn ở núi rừng về tới Hà Nội làm cách mạng 1945, và nay TBT không mời Mỹ dự 2/9. Phu nhân TBT vừa gắn bảng Quảng trường HCM ở Vyborgsky (Saint Petersburg) và thăm góc bảo tàng HCM, mở rộng quan hệ VN - Nga trong khi có thể sẽ hẹp đường đến Mỹ và châu Âu.
Theo đó, dư luận viên ca ngợi Nga lớn nhất thế giới cho xây quảng trường HCM 'quá là tự hào dân tộc'. Đây là 'mối thâm tình' và 'bác của chúng ta thật vĩ đại'. Lúc này Nga bị hàng ngàn lệnh cấm vận, dốc sức đi xâm lược phi nghĩa và hồi hương rất nhiều xác binh lính. VN khẳng định không gây chiến để ổn định phát triển, mấy lần bỏ phiếu trắng ở LHQ vờ không có ý kiến (thực ra không dám lên án Nga), im lặng khi Putin ủng hộ 'đường lưỡi bò' chiếm biển đảo VN lại lên tiếng 'để đời sau con cháu đòi lại'!
VN không học con đường Ba Lan đi từ kiệt quệ vươn lên dẫn đầu. Sau 'tìm đường cứu nước' và giải phóng vô sản, VN tụt hậu nghĩ ra 'đi tắt đón đầu', xin vay và nhờ viện trợ. Muốn Ba Lan giúp ANQP, GĐ&ĐT, chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, kinh tế tuần hoàn, chip...; đáp lại chỉ 'hợp tác lao động' và đề nghị 'công nhận cộng đồng người Việt là dân tộc thiểu số của Ba Lan'! Thắng bóng đá, Thủ Chính nói nhờ 'hun đúc tinh thần dân tộc', nay qua lao công và xin công nhận là nhóm thiểu số thì ‘tinh thần dân tộc’ gì?
Đã có so Hàn Quốc, Singapore với Sài Gòn trước 1975, nay thử nhìn vào hai thể chế CS. Từ 'đường ta đi tấp nập vô cùng', đi vào đói nghèo lạc hậu rồi cùng đổi mới, nay Ba Lan - VN trời vực. Ba Lan đoạn tuyệt XHCN, hạ tượng Lenin, hoà vào phát triển tự do, thành tựu vượt bậc. VN 'kiên định con đường đã chọn', vẫn suy tôn Lenin và Nga - Putin. Đã vậy, lại đến xin nhờ Ba Lan, mất cả sĩ diện. Tất cả đều từ cách tháo dỡ điểm nghẽn thể chế mà TBT đề cập. Chậm còn hơn không, vấn đề là nay VN tiến hành triệt để ra sao, hay cả nước lại đi lòng vòng./.
