Trọng Nghĩa - RFI
Vào lúc cuộc chiến chống xâm lược Nga vẫn diễn ra ác liệt, ngày 17/07/2022, tổng thống Ukraina Volodymyr Zelensky bất ngờ tung ra một “quả bom chính trị thực thụ”: Cách chức hai nhân vật cấp cao của nhà nước Ukraina – lãnh đạo cơ quan mật vụ SBU Ivan Bakanov và chưởng lý Irina Venediktova –, đồng thời cho mở cuộc điều tra về trách nhiệm của hai người về tình trạng hàng chục, thậm chí hàng trăm thuộc cấp của họ đã phản bội Tổ quốc và hợp tác với Nga.
Quyết định của tổng thống Ukraina đã lập tức làm dấy lên nghi vấn: Đây thực sự là một chiến dịch thanh lọc hàng ngũ để chống địch, hay chỉ là một biện pháp hình thức để xoa dịu dư luận trong và ngoài nước, đang rất bất bình trước năng lực kém cỏi của hai nhân vật thân cận của ông Zelensky.
Iryna Venediktova và Ivan Bakanov là ai?
Để hiểu rõ bối cảnh của quyết định đầy bất ngờ của tổng thống Ukaina, câu hỏi đầu tiên cần lời giải đáp: bà Iryna Venediktova và ông Ivan Bakanov, hai quan chức vừa bị cách chức là ai?
Theo các thông tin báo chí, bà Iryna Venediktova nguyên là cố vấn của ông Volodymyr Zelensky, phụ trách các vấn đề đối ngoại trong chiến dịch tranh cử tổng thống của ông. Vào năm 2020, bà được bổ nhiệm làm chưởng lý Ukraina, trở thành phụ nữ đầu tiên giữ chức vụ này.
Kể từ khi Nga bắt đầu cuộc chiến tranh xâm lược Ukraina, bà Venediktova đặc biệt được biết đến nhờ vai trò trong cuộc điều tra về các tội ác chiến tranh quy cho lực lượng Nga ở Ukraina.
Tuy nhiên, một số người Ukraina đã chỉ trích bà về các kết quả kém cỏi trong cuộc chiến chống tham nhũng. Theo tuần báo Pháp Marianne (ngày 18/07), giới hoạt động chống tham nhũng và các phương tiện truyền thông độc lập tại Ukraina đã cực lực đả kích bà Venediktova về thái độ miễn cưỡng trong việc truy tố một số nhân vật quyền thế trong nước, thậm chí phá hoại các cuộc điều tra tham nhũng nhắm vào giới thân cận với tổng thống Zelensky, chẳng hạn như phó văn phòng chính phủ Oleh Tatarov.
Về phần Ivan Bakanov, ông là bạn của Volodymyr Zelensky từ lúc thiếu thời. Hai người cùng làm việc với nhau trong một công ty sản xuất chương trình giải trí, trước khi Bakanov được cử làm người giám sát chiến dịch tranh cử tổng thống của Volodymyr Zelensky,
Việc người bạn thân này của tổng thống Zelensky được bổ nhiệm lãnh đạo cơ quan an ninh Ukraina, vốn có khoảng 30.000 nhân viên, vào năm 2019, đã làm dấy lên nhiều phản đối. Xuất thân là một luật sư, Ivan Bakanov bị cho là không đủ khả năng quản lý một tổ chức quan trọng như vậy.
Hai người bị bãi nhiệm bị buộc tội gì ?
Câu hỏi thứ hai được đặt ra là hai quan chức cao cấp Ukraina bị cáo buộc điều gì, và tương lai của họ ra sao? Trong một video được phát trên Telegram vào tối 17/07, thông báo “quyết định cách chức” bà Iryna Venediktova và ông Ivan Bakanov, chính tổng thống Ukraina đã cho biết nguyên văn như sau:
“Tính đến nay, đã có 651 vụ tố tụng hình sự được ghi nhận liên quan đến các hoạt động phản quốc và cộng tác (với Nga) của các nhân viên văn phòng công tố, cơ quan điều tra trước khi xét xử và các cơ quan thực thi pháp luật khác… Đặc biệt, đã có hơn 60 nhân viên của các văn phòng công tố và các cơ quan an ninh của Ukraina vẫn ở lại trong các vùng lãnh thổ bị (Nga) chiếm đóng và đang làm việc chống lại đất nước”.
Andriy Smyrnov, phó chánh văn phòng của tổng thống Zelensky, giải thích thêm: Việc bãi nhiệm Ivan Bakanov và Iryna Venediktova nhằm khắc phục hậu quả của những hành động thiếu sót của hai người, để ngăn chặn các hành vi “phản quốc”, cũng như ngăn chặn “ảnh hưởng tiềm tàng” của họ trong tiến trình tố tụng hình sự nhắm vào các nhân viên của họ,
Theo cơ quan báo chí Ukraina Ukrinform, hôm 18/07, ông Smyrnov nhấn mạnh rằng việc đình chỉ công tác Ivan Bakanov và Iryna Venediktova không có nghĩa là ở giai đoạn này họ đã bị cách chức, mà đúng hơn đó là một bước đầu tiên. Công việc kiểm tra và điều tra sẽ được thực hiện đối với hai quan chức liên quan. Tùy thuộc vào kết luận của các cuộc điều tra này, “tổng thống sẽ đưa ra quyết định về việc cần thiết phải đưa ra kiến nghị tại quốc hội, phê chuẩn việc cách chức chưởng lý và người đứng đầu cơ quan an ninh của Ukraina hay không”.
Tầm mức nghiêm trọng của những trường hợp “phản quốc”
Theo phó chánh văn phòng tổng thống Ukraina, "Công việc nhận diện các phần tử cộng tác với người Nga tiếp tục được tiến hành hầu như hàng tuần trong các cơ quan thực thi pháp luật đang bị điều tra.
Vào cuối tháng 6, tờ báo Mỹ Politico tiết lộ rằng tổng thống Zelensky và giới thân cận đã nghĩ đến việc thay thế ông Ivan Bakanov, do các “thất bại” về mặt an ninh kể từ khi bắt đầu cuộc tấn công của Nga.
Trong cuộc điều tra, phương tiện truyền thông Mỹ dẫn trường hợp của Serhiy Kryvoruchko, người đứng đầu hội đồng điều hành chi nhánh địa phương của cơ quan mật vụ SBU ở Kherson. Nhân vật này bị cáo buộc đã cho sơ tán các nhân viên của mình trước khi quân Nga tiến vào thành phố, chống lại mệnh lệnh của tổng thống Ukraina.
Trợ lý của ông, đại tá Ihor Sadokhin, cũng bị nghi ngờ là đã thông báo cho quân đội Nga về sự hiện diện của các bãi mìn Ukraina và đã góp phần vào việc thiết lập đường bay cho một máy bay Nga. Nhân vật này cũng đã cùng với một số nhân viên mật vụ SBU khác bỏ chạy về phía tây. Một nhân viên an ninh Ukraina khác tên là Andriy Naumov, cũng bị cáo buộc đã bỏ trốn vài giờ trước khi Nga bắt đầu cuộc xâm lược Ukraina.
Đối với các quan chức Ukraina được Politico trích dẫn, việc quân đội Nga nhanh chóng chiếm được Kherson, ngày 03/03, cũng liên quan đến việc SBU không có khả năng phá hủy cầu Antonovskiy, cho phép lực lượng Nga tiến vào thành phố.
Bà Carole Grimaud Potter, nhà sáng lập Trung Tâm Nghiên Cứu Nga và Đông Âu (CREER) tại Genève, phân tích: “Việc Nga chiếm đóng Kherson được thực hiện tương đối dễ dàng. Họ (chính phủ Ukraina) nghi ngờ rằng có sự giúp đỡ của người địa phương để tạo điều kiện thuận lợi cho lực lượng Nga".
Nhà nghiên cứu này viện dẫn kết quả tốt đẹp của đảng thân Nga “Nền tảng đối lập - Vì sự sống (Opposition Platform-For Life)” ở khu vực miền nam Ukraina, trong cuộc bầu cử địa phương năm 2020, cho rằng rất có thể có sự hiện diện của những người ủng hộ đảng này trong chi nhánh địa phương của cơ quan SBU.
