(Tùy bút - giới thiệu sách: Đêm là những con thú hoang * của Juli Zeh)
1-Chuỗi hạt ý tưởng
Đã nói tới Juli Zeh trong năm Giáp Ngọ, không thể không kể ra cuốn Đêm là những con thú hoang.
Có thể nói chị là nhà văn thành công nhất trong thế hệ của mình. Tuyển tập các tiểu luận và các bài nói của chị trong ngót 10 năm qua vừa được xuất bản. Mục lục tập sách được xếp đặt theo trình tự thời gian từ năm 2005 đến 2014:
2005: Trên phía khác của đường phố
2006: Chào buổi tối, những thân phận riêng
Thời gian đã là tiền
Con tầu chỉ huy của sự nhẫn nhục chính trị
Ai đã làm tan vỡ đồ chơi yêu quý của tôi ?
Đến với sự thật sẽ đẹp
2007: Một nửa khủng của độc tài
Kiểm tra giá trị hoặc tư cách con người
2008: Luật tra tấn
Sự tự vệ của hư ảo
Ông bố Nhà nước và Bà mẹ Dân chủ -(Bài nói trong khuôn khổ Đối thoại ở 16 Schönhauser)
Những thời gian vàng
2009: Người biện hộ cho những cái tại sao – (Bài nói nhân dịp nhận giải thưởng văn chương Carl –Amery)
Sự độ lượng ze rô
Những điều kiện bẩn thỉu của những ngày hội phía sau những tấm lưới sắt (mit Rainer Stadler)
2010: Nước Đức thoái lui
Sự có thể và những khả năng – (Bài nói với những người tốt nghiệp phổ thông)
2011: Hãy đừng động chạm tới tôi
Kẻ giết người hay là hình tượng hài ước
Trung tâm trống rỗng
Những vụ việc đàn ông chống đàn bà
Không có gì để mà mất
2012: Địa ngục trong lời mời đặc biệt
Tình yêu trẻ con
Một câu chuyện đầy hiểu lầm
Tự mình, tự mình, tự mình
Chính tả của khủng hoảng
Sự bất khả xâm phạm của một lò mổ yên tĩnh
2013: Nụ cười của Chó lớn tai cụp
Đất mới
Sẽ ổn thôi
Cặp song sinh kỹ thuật số
Đêm là những con thú hoang
Chúng tôi muốn gì – (Bài nói tại Hội nghị văn hóa mạng của Berliner Festspiele)
2014: Mã số dân sự ở lại chốn nào?
Lối thoát cuối cùng của Châu Âu
Thư ngỏ gửi Thủ tướng Angela Merkel
Khí hậu kích thích
Trong khi đưa ra mục lục của Đêm là những con thú hoang như là chuỗi hạt ý tưởng để khích lệ các bạn tìm đọc Juli Zeh, tôi xin phép chuyển tới bạn đọc Việt Thư ngỏ gửi Thủ tướng Angela Merkel của chị. Hy vọng, thư ngỏ này chứa đựng hồn cốt chính luận của cuốn sách.
2. Thư ngỏ gửi Thủ tướng Angela Merkel ( ngày 15.04.2014)**
“ Kính gửi Bà Tiến sĩ Merkel !
Năm vừa rồi tôi đã một lần viết cho bà. Lá thư của tôi phản ứng về sự lật tẩy của Edward Snowden và đặt ra câu hỏi, bà có chiến lược như thế nào trong thời đại kỹ thuật số, trong thời đại mà quyền tự do của công dân và những nguyên lý cơ bản của dân chủ bị xâm phạm từ chân tới đầu. Lá thư này đã được xác nhận bởi gần một ngàn chữ ký của các nhà văn từ hơn 80 quốc gia nhằm yêu cầu một sự bảo vệ Tự do cá nhân trong thời đại giao tiếp.
Từ đó đã nhiều tháng trôi qua và tôi không hề nhận được một hồi âm gì từ bà. Chúng ta đang trải qua một sự chao đảo thời thế, mà nguyên nhân là từ sự liên can tới đời sống kinh tế xã hội chính trị của nó có thể so sánh với cuộc cách mạng công nghiệp. Thưa bà Merkel, sự im lặng của bà, là sự im lặng của người đàn bà quyền lực nhất Châu Âu. Điều đó rung trong tai như tiếng động của móng tay lên vỏ một con tầu. Có thể như thế thật sao? Rằng bà không thể nắm bắt được gánh nặng của vấn đề này? Điều đó không chỉ liên can tới máy điện thoại di động của bà. Điều đó không chỉ một lần nói về hành động của NSA, cũng không chỉ động chạm tới liên hệ của nước Đức với nước Mỹ hoặc là động chạm tới chuyện đó nếu như Snowden sẽ nên nghe hoặc không nên. Chúng ta đã hành động với Công nghệ, nó đã làm thay đổi hiện thực đời sống chúng ta tới tận hạt nhân sâu thẳm của bức tranh con người nhân văn. Điều đó dẫn đến vấn đề, chúng ta muốn sống như thế nào ở Đức và ở Châu Âu trong tương lai.
Tất cả những gì NSA và tổ hợp thông tin toàn cầu như Google hoặc Facebook thực hiện không là sự sưu tập các dữ liệu từ những trò đùa dẫn đến niềm vui. Điều đó cũng ít liên quan đến những gì thuộc về an ninh quốc gia mà bà và tôi hiểu. Mục tiêu của trò chơi là vươn tới sự tiên đoán và để điều khiển sự toàn bộ ứng xử của con người. Hôm nay sự vận hành này đã tốt đến mức khủng khiếp. Ai có đầy đủ thông tin về lối sống của một cá nhân kết nối với nhau và đánh giá, có thể tiên đoán với tỷ lệ trúng phóc ngạc nhiên những gì mà cá nhân đương sự như một người đồng loại sẽ xây một ngôi nhà, sẽ sinh một đứa trẻ, sẽ thay đổi nghề nghiệp, sẽ làm một chuyến du chơi. Mạng thông tin toàn cầu sẽ tự phát triển đầy hiệu quả. Sau đó nó sẽ thu hình cả tủ lạnh của bà, biết bà ăn gì, ô tô của bà đi về đâu.
Dây đeo đồng hồ của bà sẽ đo được cả huyết áp, sự sử dụng Kalorien và đánh giá tình trạng ngủ nghê của bà. Các thiết bị báo động khi có khói và hệ thống báo động trong nhà của bà sẽ tự để ý khi nào bà sẽ xài bao nhiêu thời gian trong căn phòng nào. Bà mua cuốn sách nào hoặc bà thú vị với loại âm nhạc gì, với đề tài chính trị nào, kiểu gì thì đúng là đã quen thuộc từ lâu. Đây không phải khoa học viễn tưởng, thưa bà Merkel. Đây là một thực tế. Chúng ta sống trong một thời đại, mà kết quả sự đánh giá các dữ liệu cá nhân có thể quyết định về số phận của một cá thể rằng anh ta có thể được nhận một khoản tín dụng, anh ta có thể được mời dự một cuộc đối thoại giới thiệu, anh ta được phép lên máy bay, và cũng có thể vì những chuyện hàng ngày ấy mà anh ta cần phải ngồi trong trại giam. Toàn bộ sự khẳng định, kể từ khi sự phát giác của Snowden lỗi thời thì xử lý kỹ thuật số lượng dữ liệu khổng lồ là không thể hoặc sự thật là nó không mang lại cho cuộc sống đơn điệu của chúng ta một sự đoái tâm nào. Toàn bộ lộ trình là có thể, điều đó sẵn sàng được ứng dụng. Với mỗi một phát minh kỹ thuật mới từ thủy tinh Google về vòng tay sức khỏe cho đến Ô tô chạy tự động đều ở tình trạng tự xiết chặt chẽ. Công nghệ thông tin toàn cầu sưu tầm thông tin và qua đó đó làm đầy thêm quyền lực khổng lồ. Các cơ quan mật vụ kiểm tra các thông tin này theo nguyện vọng sử dụng chúng cho mục đích của họ.
Bà biết khi con người được đào tạo, bí mật thư tín, bí mật bưu phẩm, bí mật thông tin viễn thông, sự bảo vệ giao tiếp và phạm vi cá nhân là những thành tựu quan trọng của nền dân chủ, họ đã cay đắng đấu tranh cho những quyền ưu tiên. Qua Snowden bà cũng biết rằng pháp luật trong khu vực kỹ thuật số sẽ không có được sự hợp pháp. Mặc dù chính trị đã bỏ lỡ việc bảo vệ các công dân.
Đơn giản là không có gì trong đầu tôi, tại sao bà lại không phản ứng gì. Việc này không tình cờ, vì trong tờ báo Đức quan trọng nhất đã xuất hiện sự tham góp của nhiều người khác về việc theo dõi dân chúng. Radio và truyền hình đã không ngừng báo cáo về cơ man các diễn đàn tranh luận, các cuốn sách đã được viết, các bản kiến nghị đã được công bố, các hội đoàn sẽ đã được thành lập. Vì họ chờ đợi bà, bà Merkel ạ. Qua trưng cầu ý kiến, họ cam đoan là bà sẽ quyết định đề tài bảo vệ dữ liệu vào kỳ bầu cử sau? Có thể họ không tin vào sự nghiêm trọng, rằng bà là một nữ chính khách rất tốt khi biểu quyết cho sự quyến rũ của bà. Sự cầm quyền đầy trách nhiệm đòi hỏi một sự nỗ lực trí thức. Một tranh luận với những câu hỏi lớn của thời gian.
Có thể giờ đây bà đang tự vấn, những gì mà người khác đang thường xuyên tự hỏi. Người ta nên làm gì bây giờ? Hay người ta có thể làm một chút gì đó ? Câu trả lời đơn giản là: vâng, người ta có thể và không ai có giá trị với việc đó như đối với bà. Như là một nữ Thủ tướng Đức, bà ra quyết định có ảnh hưởng độc nhất vô nhị ở Châu Âu. Bà cầm quyền một xứ xở mà ở đó đang đối diện với sự nhạy cảm bởi sự vi phạm cao độ những quyền cơ bản của công dân, những quyền đã được tạo lập từ nền tảng lịch sử chưa hề có ở một nơi khác. Đây là những điều kiện tốt đẹp nhất để tháp tùng chính trị của thời đại kỹ thuật số vượt lên phía trước. Những cặp mắt của thế giới đang hướng về nước Đức. Điều đó có nghĩa là ở những xứ khác: nếu nước Đức không hành động gì có nghĩa là không ai có một chút thay đổi nào cả.
Trước tiên, bà hãy nói với Bộ nội vụ nên chấm dứt điều đó, nên phong tỏa pháp lệnh cơ bản bảo vệ thông tin cá nhân. Bộ Luật này đã nằm trên bàn từ hai năm nay, và điều đó bao hàm sự tiếp diễn đáng ngạc nhiên của pháp luật dành cho các công dân Châu Âu, ví dụ một yêu sách xóa bỏ các dữ liệu thanh toán cá nhân. Những pháp lệnh này sẽ có giá trị hướng ngoại, có nghĩa là các công ty có trụ sở ở ngoài Châu Âu cần phải giữ lại ở nơi đó. Trái lại ai vi phạm cần phải tính đến một khoản tiền phạt lớn. Và bây giờ bà không nói là không thể thực hiện một chút như vậy. Bà biết rằng điều đó là không phù hợp. Trong những lĩnh vực kinh tế khác hiện hữu y chang những nguyên tắc nghiêm ngặt đối với các doanh nghiệp, đối với hàng hóa của nó hoặc các nghành dịch vụ mà nó muốn chào mời vào thị trường Châu Âu. Rốt cuộc khi người ta muốn chế ngự điều đó thì trong nền kinh tế kỹ thuật số sự thiết lập một chuẩn mực cũng là điều khả thi. Ngoài ra tất nhiên điều đó luôn luôn hợp lý, trước cánh cửa của mình. Toàn bộ kế hoạch của chính phủ, tình trạng nào tiếp tục xấu đi, sự thảo luận nào còn đang trên bàn- ví dụ sự đầu tư vào sự đo lường sinh học của con người. hoặc nguyện vọng bày tỏ chính kiến nhân dịp thuận lợi, bổn phận phải đưa dấu vân tay vào chứng minh thư. Hợp đồng liên kết dẫn dắt với tựa đề “nhật ký công tác kỹ thuật số” trước tất cả ý tưởng khuếch trương sảng khoái từ các dữ liệu lớn đòi hỏi nên trở thành Smart Home, Smart Grid, Smart services, Cloud Computing, Telematik, Telearbeit, Telemedizin hoặc E-Health và những gì đẹp thuộc về trái đất mới mẻ. Trái lại điều đó còn thiếu những đề xuất, như sự xử sự một khế ước tự do với sự thảo luận cặn kẽ tại chỗ về việc nên cài đặt an toàn sự trộn lẫn dữ liệu. Sự chứng kiến tận mắt những thương tổn sát sườn hầu như đã gây ra sự mủi lòng khờ khạo.
Những gì dính líu tới sự thám thính có mục đích bởi các cơ quan nhà nước, cũng mang lại một số lượng lớn các việc phải làm.Trước tiên lo lắng cho điều đó có nghĩa là, trong công việc của BND ( Bundesnachrichtendienst : http://www.bnd.bund.de/DE/Arbeitsfelder/arbeitsfelder_node.html) cũng phải tuân thủ Hiến pháp khi mà nó trao đổi dữ liệu với Mỹ. Vì đối với Mỹ và Vương quốc Anh cần phải đặt vấn đề đối xử một cách rõ ràng, rằng chúng ta không cho phép những thủ đoạn vi hiến.
Bà đã tìm thấy lại ngay những lời lẽ rõ ràng, bên cạnh vị khách Mỹ của mình bà đã để tuột mất khả năng một cú đấm thẳng. Bà sợ hãi trước cái gì vậy? Trước thời điểm đó Obama của bà đã xóa bỏ tình hữu nghị ? Ông ấy sẽ không làm như vậy, nước Mỹ rất cần Châu Âu hệt như Châu Âu cần nước Mỹ.
Không có bất cứ lý do nào khiến ta phải rúm mình lại, và khi người ta kiên định với sự tuân thủ các nguyên lý dân chủ, điều đó cũng sẽ không dẫn tới tinh thần bài Mỹ. Bà sẽ giành được sự trợ giúp của các đối tác Châu Âu và họ sẽ cùng nhau công khai bày tỏ quan điểm của mình.
Từ đó bà có thể không tính đến vấn đề làm vô hiệu hóa thế lực của các tổ chức tình báo, nơi mà kỹ nghệ kỹ thuật số không cho ai được tự do.
NSA (http://de.wikipedia.org/wiki/National_Security_Agency) và GCHQ (http://de.wikipedia.org/wiki/Government_Communications_Headquarters) không tự mình nâng cấp việc xử lý một phần lớn các dữ liệu, ngược lại nó nhận được từ sự đổ bể của các công ty tư nhân. Những gì không tập trung được cũng sẽ không thể chuyển tiếp tới công vụ.
Do đó điều quan trọng nhất lúc này là cuối cùng bà cần phải đưa ra một chương trình nghị sự từng bước, sự nhân danh này là xứng đáng. Đó là những sự điều chỉnh và những quy định mới cho thích hợp với tất cả các khu vực đời sống thiết yếu. Đó là một chương trình hàng năm, nếu như một thập niên không thể thực hiện. Bà sẽ không thể quyết định đưa ra nghị trình này trong một nửa nhiệm kỳ Quốc hội, nhưng bà có thể tiến hành một bước đi lịch sử, mà bà là người khởi sự. Điều đó không được đưa ra, người ta chỉ nghĩ đến cuộc bầu sử tiếp theo. Chúng tôi cần phải ngẫm nghĩ, hậu quả đạo đức nào sẽ đến từ quá trình số hóa. Có nên công khai tiểu sử sức khỏe của một con người cho bảo hiểm sức khỏe, cho các ông chủ và các công nghệ dược phẩm? Chúng tôi muốn từng phút quyết định sự định giá cuộc sống học đường những đứa con của mình, bởi vì học trình liên tục được sắp đặt cập nhật tại chỗ với một năng suất hợp thời ? Chúng tôi muốn đặt ô tô để tới một nhà hàng và nhà hàng có thể trả tiền cho nhu cầu này ? Và chúng tôi làm gì trước sự không ngừng phát triển quyền lực hùng mạnh với những mục đích tiêu biểu của Google?
Danh sách những câu hỏi tự kéo dài vô tận. Cần phải triển khai những sự trả lời và chúng cần được hiển lộ vào sự lập pháp trong chính trị. Chúng ta cũng loại trừ sự ứng dụng trong công nghệ di truyền, thứ công nghệ nhiều khả thi nhưng cộng đồng thì không mong muốn. Cũng giống như chúng ta cũng cần phải suy ngẫm thật kỹ về những giới hạn được phép và những mong muốn trong lãnh vực kỹ thuật số. Có thể chúng ta cần một hạn sử dụng ( TÜV), một thuật toán kiểm tra sự vững chắc của nền dân chủ. Những gì chúng ta biết chắc là không cần, thì những tuần, những tháng sau đó sẽ trở nên vô tích sự.
Tôi xin bà, thưa bà Merkel, bà không nghe những vận động hành lang nghị viện, họ đã giải thích dài dòng cho bà và các tùy tùng của bà rằng sự điều chỉnh trong lãnh vực kỹ thuật số là không thể hoặc không thể thi hành hoặc đó là sự kết thúc vấn đề vị thế của nước Đức. Sự tương phản là trường hợp này. Mặc dù liên quan tới vấn đề đất nước chúng ta có một mức sống mỹ mãn đáng được ca ngợi khắp thế giới. Chúng ta mong muốn một nền kinh tế sạch sẽ, và một khả năng khai thác năng lượng sạch cũng giống như chúng ta cần một sự ứng dụng khôn ngoan các dữ liệu sinh thái. Bà hãy sử dụng ảnh hưởng của mình và bà hãy khai thông cho một lộ trình chính trị đã muộn mằn tại Châu Âu ! Bà có thể bảo vệ cho Luật Cơ bản mà không phải phó thác nó một ngày dài nào cho Tòa án Tối cao của nước CHLB Đức và Pháp viện Tối cao Châu Âu.
Người ta cho rằng, bà cũng rất bị thôi thúc bởi một số hứng thú, những gì mà sau đó người ta sẽ nói về bà đứng trong một cuốn sử. Có thể bà muốn trở thành một người phụ nữ ra tay cứu vớt đồng Euro. Nhưng khi mà nhiệm kỳ quốc hội này đã sắp kết thúc trong sự giả vờ không biết quá lâu trong thời đại kỹ thuật số, trước tất cả, bà sẽ ngủ quên trong biến động thời đại và trở thành nữ Thủ tướng. Điều đó không chỉ khiến bà khó xử mà còn là một thảm họa đối với tất cả chúng ta, là một bước suy thoái của nhà nước dân chủ.
Bà Merkel, tôi xin nhắc lại câu hỏi của mình. Không trả lời tôi, thì bà hãy trả lời nhân dân của bà:
Chiến lược của bà như thế nào ?
Kính chào bà với nhiều niềm vui
Juli Zeh
3. Trước hết là từ những cái đầu.
Nhà văn Anh ngữ Patrick Boyle (1905-1982) có một tập truyện ngắn được dịch sang tiếng Đức mang tựa đề: Đêm là những con mèo xám. Hình như Juli Zeh cũng chịu ảnh hưởng đôi chút phong cách hài ước, châm biếm từ đồng nghiệp tiền bối có gốc gác luật gia này nên sách của chị cũng mang tên Đêm là những con thú hoang. Tại bìa bốn của cuốn sách, người ta trích dẫn chị :“ Chính trị sẽ không được thực hiện trên các bàn hội nghị quốc tế; ngược lại trước hết nó được thực hiện trong những cái đầu của con người”. Từ trích dẫn này tôi có được một mệnh đề giản dị: trước hết là từ những cái đầu.
Chị đã từng đến Việt Nam, chắc chị đã biết hầu hết những cái đầu thủ lĩnh và những cái đầu công dân mang nguyên khí của nước Việt đương đại. Chị cũng đủ thông tin để nhận ra rằng ngày càng có nhiều trí thức, chính trị gia và các nghị sĩ quốc hội Đức, Mỹ và Canada bức xúc về tình trạng nhân quyền cùng với số phận các dân oan, các tù nhân lương tâm ở Việt Nam.
Vâng, trước hết là từ những cái đầu. Có thể nói, bất chấp mọi rủi ro ý thức pháp quyền và nhân quyền trong xã hội dân sự đương đại ở nước Việt cũng đã trở thành những hơi thở gắn bó với nhịp sống toàn cầu trong thời đại kỹ thuật số. Dăm năm vừa qua ở Việt Nam cũng có người viết thư ngỏ gửi Thủ tướng, Chủ tịch nước, Tổng bí thư. Cho nên việc Juli Zeh viết Thư ngỏ gửi Thủ tướng Angela Merkel không phải là việc độc nhất vô nhị. Mặc dù không phải ai cũng đủ tâm trí và can đảm để làm được như vậy. Cho nên chị được đánh giá là nhà văn thành công nhất trong thế hệ của mình. Là luật gia đồng thời là một nhà văn có những suy nghĩ khác thường chị đã luôn đặt ra những vấn đề cấp bách và đang được tranh luận trong thời đại của chúng ta. Chị là một nhà văn hay mất ngủ. Với chị những đêm trắng không nhiều chuyện thần kỳ mà là những cơn dằn vặt của sự lột xác, tìm kiếm sự thật. Kết thúc tiểu luận Đêm là những con thú hoang ( 2013) chị viết: ” Trong khi thời gian trôi, tôi đứng và nhìn. Tôi không nhận được sự trả lời. Nhưng mà những câu hỏi im lặng.” Phát biểu và đặt ra những câu hỏi là quyền của công dân. Không (hoặc chưa) trả lời là quyền của nữ Thủ tướng.
Hạnh phúc là ở chỗ Juli Zeh làm vậy mà không bị đi tù, không bị mất việc. Không những thế mọi phát biểu của chị còn được các nhà sách xuất bản công khai. Hạnh phúc của Juli Zeh là ở chỗ nước Đức của chị không có thủ lĩnh của Đảng phái nào cả gan tuyên bố Cương lĩnh của Đảng mình quan trọng hơn Luật cơ bản (tức Hiến pháp).
Vâng, quả thật – thành công hay thất bại của một quốc gia trước hết là từ những cái đầu thủ lĩnh.Thật bất hạnh cho những quốc gia của những bộ óc thủ lĩnh hết đát. Không chỉ trong chính trị mà trong rất nhiều lĩnh vực khác, chúng ta đừng bao giờ quá hy vọng vào các Hội nghị quốc gia hay quốc tế. Bởi, trước hết là từ những cái đầu. Bởi, khi vấp phải bất cứ thách đố nào trước hết chúng ta cần tự vấn: liệu cái đầu của mình có chiến lược gì thích đáng không ? Và chiến lược của những cái đầu lại là vấn đề của một tiểu luận mới và bài giới thiệu sách buộc phải ngưng lời.
Thế Dũng – Berlin 15.12.2014
*Đêm là những con thú hoang ( Nachts sind das Tiere ) Juli Zeh – Schöffling & Co- 2014.
Juli Zeh, sinh năm 1974. Nhưng sách của chị đã được dịch ra 35 thứ tiếng. Văn chương của chị được tặng nhiều giải thưởng. Ví dụ Giải Thưởng Sách của CHLB Đức năm 2002, Giải Văn chương Rauriser (2002), Hölderlin (2003), Giải Per Olov Enquist (2005), giải Cevennes (2008, Giải Carl-Amery ( 2009), giải Solohurner( 2009) và mới đây là giải Thomas Mann năm 2013 và giải Hofmann-von-Fallersleben cho văn chương Phê bình năm 2014.
** Dịch theo bản được rút ra từ cuốn “ Đêm là những con thú hoang” –Schöffling & Co xuất bản tại CHLB Đức năm 2014 – Sách dầy 288 trang. Bạn có thể đọc nguyên bản tiếng Đức Thư ngỏ gửi Thủ tướng Angela Merkel theo Links sau: http://www.zeit.de/2014/21/juli-zeh-offener-brief-an-merkel-(chú thích của người dịch-TD)
